۱۵ خرداد ۹۹- این گزارش، نگاهی گذرا به حوادث آبان ۱۳۹۸ در استان خوزستان است. استان خوزستان یکی از بحرانی ترین استان ها از حیث تعداد کشته شدگان و نیز حجم سرکوب از سوی نهادهای امنیتی بود.
خوزستان آبان ۹۸، جایی که همراه با بسیاری از نقاط دیگر ایران، صحنه درگیری شدید میان معترضین به گران شدن بنزین و ماموران انتظامی و امنیتی بود.
در نیمه شب ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۸، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بدون اعلام قبلی و با صدور اطلاعیه ای، قیمت بنزین آزاد را ۳ برابر کرد. در نخستین ساعات صدور این اطلاعیه، اهواز، مرکز استان خوزستان، صحنه شروع اعتراضاتی بود که چندی پس از آن به دیگر شهرهای این استان از جمله، امیدیه، ماهشهر، بهبهان و خرمشهر نیز کشیده شد. ویدیوها مردمی را در اهواز نشان می دادند که در کف خیابان تحصن کرده بودند و ماموران امنیتی تلاش می‌کردند که آنها را متفرق کنند.
خبرگزاری فارس درباره آن شب نوشت: «در اهواز تجمعات ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفره در چند نقطه شهر برگزار شد که معترضین در واکنش به افزایش قیمت بنزین شعار می‌دادند.»
در بهبهان در همان شب نخست مردم با تجمع و سردادن شعارهایی همچون «بنزین گرون تر شده فقیر فقیرتر شده» شروع به اعتراض کردند و حتی خبرگزاری فرانسه گزارش داد که در این شهر، مردم معترض یک شعبه بانک ملی ایران را آتش زده اند. مردم امیدیه نیز جاده این شهر به آغاجاری را مسدود کردند.
در بهبهان در همان شب نخست مردم با تجمع و سردادن شعارهایی همچون «بنزین گرون تر شده فقیر فقیرتر شده» شروع به اعتراض کردند
پس از آغاز اعتراضات در سراسر کشور، نهادهای امنیتی به مانند اعتراضات به نتایج انتخابات ۱۳۸۸ و نیز اعتراضات سراسری سال ۱۳۹۶، اقدام به بستن مبادی انتشار اطلاعات کردند. گسترش و تاثیر گذاری شبکه های اجتماعی، و نیز رشد حضور شهروندان در اطلاع رسانی عمومی در فضای مجازی سبب شد که حکومت از سازماندهی تجمعات اعتراضی از طریق شبکه‌های مجازی احساس خطر کند. انتشار تصاویر اعتراضات، اعتصاب ها و تجمعات و افشای حجم سرکوب گسترده مردم معترض توسط نهادهای امنیتی نگرانی دیگر مسئولین حکومتی بود. در نتیجه حکومت اقدام به قطع شبکه سراسری اینترنت در کشور کرد. به طوری که ۹۵ درصد اینترنت کشور تا پایان روز ۲۵ آبان، قطع شد. در ابتدا گفته شد که شبکه اینترنت با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و برای مدت ۲۴ ساعت قطع خواهد بود، اما عملا این قطعی کامل شبکه، تا ۵ روز بعد یعنی ۳۰ آبان، ادامه داشت. از آن پس به تدریج اپراتورهای اینترنت خانگی و همراه، شروع به بازگشایی اینترنت کردند. اما قطعی اینترنت در دو استان خوزستان و سیستان و بلوچستان، تا مدت ها پس از آن همچنان ادامه داشت.
سرانجام اینترنت استان خوزستان نیز ۹ آذرماه وصل شد و به دنبال آن ابعاد واقعی‌تری از سرکوب رخ داده در این استان برای افکار عمومی و جوامع بین الملل آشکار شد.
اعتراضات در شهرها
همانطور که ذکر شد، اهواز و بویژه کوت عبدالله از نخستین شهرهایی بودند که اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در آن رخ داد. حتی پیش از گران شدن بینزین هم این منطقه ناآرام بود. ۱۹ آبان ماه، معترضان جاده کوت عبدالله به اهواز را در اعتراض به «مرگ مشکوک» حسن حیدری، شاعر اهوازی، بستند. گروهی از مردم با روشن کردن آتش و سر دادن شعار، اعتراض خود را بیان می کردند.
در شب نخست، تجمعات در شهر اهواز شکل گرفت. میدان کیانپارس اهواز به کانون اعتراضات تبدیل شد. اما پس از مدت کوتاهی تجمعات اعتراضی به محله های حاشیه نشین و عرب نشین شهر نیز کشیده شده و توسط نهادهای امنیتی سرکوب شد. همچنین در مواردی، مردم معترض اقدام به خاموش کردن خودروهای خود در خیابان ها کردند.
در همان شب حوزه علمیه امام مهدی در محله کوی زرگان اهواز توسط معترضان به آتش کشیده شد. این اعتراضات ادامه پیدا کرد و در روزهای بعد، شهر اهواز به صحنه زد و خورد شدید میان نیروهای امنیتی و مردم تبدیل شد. حمزه سواری، فرزند فاضل، اهل کوی رمضان‌شهر و محمدرضا عسافی زرگانی از نخستین کشته شدگان اهواز بودند که نام آنها منتشر شد. از روز ۲۵ آبان ماه اخبار بسیاری از شلیک مستقیم ماموران امنیتی به مردم با اسلحه جنگی حکایت داشت. بنا به آمار عفو بین الملل هفت تن و بنا به آمار غیر رسمی، تا ۵۴ تن در شهر اهواز در این اعتراضات، جان باختند.
اعتراضات در استان خوزستان به شهر اهواز ختم نشد. ماهشهر یکی دیگر از شهرهای استان بود که اعتراضات گسترده‌ای در آن رخ داد. از همان ساعات اولیه اعلام قیمت بنزین معترضان به خیابانها آمدند تا جایی که بخش عمده‌ای از شهر و جاده جراحی به ممکو در همان روز اول به دست معترضان مسدود شد. اما خبرسازترین رخداد در اعتراضات ماهشهر مربوط به ماجرای «نیزار» بود. اتفاقی که روز ۲۷ آبان ماه و در سکوت خبری ناشی از قطع اینترنت رخ داد. در این روز سپاه پاسداران نیروهای خود را با ادوات سنگین نظیر تانک و دوشکا برای سرکوب معترضانی که بخشهایی از جاده شهرک جراحی را مسدود کرده بودند، اعزام کرد. تعدادی از معترضان که در پی حمله نیروهای امنیتی و سپاه به میان نیزارها فرار کرده بودند، با آتش سنگین ادوات نظامی کشته و زخمی شدند. به گفته یک شاهد عینی: «نیزار را چنان به رگبار بسته بودند گویی آن را با داس بریده‌اند. دریای خون به پا شده بود.» عفو بین الملل اسامی ۳۰ تن از کشته شدگان در این شهر را منتشر کرد. همچنین ایران وایر نیز از قول منابع خود نوشت که ۱۴۸ تن در ماهشهر کشته شده اند که «بیشتر جانباختگان مربوط به سرکوب‌‌ها در سربندر، شهرک جراحی، نیزار و کوره‌ها هستند.»
ویدیوهای این کشتار، چند روز پس از وصل دوباره اینترنت در استان خوزستان، انتشار عمومی پیدا کرد.
اما خبرسازترین رخداد در اعتراضات ماهشهر مربوط به ماجرای «نیزار» بود. اتفاقی که روز ۲۷ آبان ماه و در سکوت خبری ناشی از قطع اینترنت رخ داد. در این روز سپاه پاسداران نیروهای خود را با ادوات سنگین نظیر تانک و دوشکا برای سرکوب معترضانی که بخشهایی از جاده شهرک جراحی را مسدود کرده بودند، اعزام کرد. تعدادی از معترضان که در پی حمله نیروهای امنیتی و سپاه به میان نیزارها فرار کرده بودند، با آتش سنگین ادوات نظامی کشته و زخمی شدند.
آبادان و خرمشهر از شهرهای دیگری بودند که از شامگاه ۲۴ آبان شاهد درگیری میان معترضان و نیروهای امنیتی بودند. به گفته کریم دحیمی فعال حقوق بشر «در همان روز اول شش نفر در خرمشهر و یک نفر در آبادان کشته شدند.» بنا به گزارش عفو بین الملل، حداقل ۹ تن در این دو شهر در جریان اعتراضات کشته شده اند.
در شهر شوشتر یک پسر هفده ساله به اسم احمد جعاوله از اهالی شهرک اندیشه، توسط نیروهای امنیتی کشته شد.
در اعتراضات آبان ماه شهرهای شوش، حمیدیه، رامهرمز و اندیمشک نیز تعدادی از شهروندان جان خود را از دست داده‌اند. آمار کلی این چهار شهر در مجموع هشت نفر بر آورد می‌شود. و در نهایت در بهبهان در طول اعتراضات آبان ماه بر اساس آمار مختلفی که در رسانه ها منتشر شده است ۹ نفر به دست ماموران امنیتی کشته شده اند.
معترضین آبان و مرگ در زندان و بازداشتگاه
در اعتراضات آبان ماه ۹۸ نیز به مانند اعتراضات دی ماه ۹۶ ، گزارش هایی از کشته شدن برخی معترضین پس از دستگیری منتشر شد. حمید شیخانی، ۳۵ ساله و اهل ماهشهر در استان خوزستان ۲۵ آبانماه بازداشت شده بود. دوم آذرماه، ماموران امنیتی در تماس با خانواده وی از آنان خواسته بودند تا جسد وی را در سردخانه بیمارستان این شهر، تحویل بگیرند.
خوزستان و سیاستِ سکوت
اعتراضات آبان ۹۸، تنها دو سال پس از اعتراضات سراسری سال ۱۳۹۶ رخ داد و هر دوی این اعتراضات ریشه های اقتصادی داشت اما در نهایت رنگ و روی سیاسی به خود گرفت. استان خوزستان از نظر بیکاری و حاشیه نشینی مقام دوم کشور را داراست. تعداد حاشیه نشینان این استان، بالغ بر ۸۵۰ هزار نفر براورد شده است. همچنین بنا به آمار رسمی، میزان بی سوادی در این استان در سال ۹۶، بیش از ۱۳ درصد بوده است.
استان خوزستان از نظر بیکاری و حاشیه نشینی مقام دوم کشور را داراست. تعداد حاشیه نشینان این استان، بالغ بر ۸۵۰ هزار نفر براورد شده است. همچنین بنا به آمار رسمی، میزان بی سوادی در این استان در سال ۹۶، بیش از ۱۳ درصد بوده است.
استان خوزستان یکی از بحرانی ترین استان ها در جریان اعتراضات آبان ۹۸ بود. شاید بتوان علت این موضوع را در گفته های پروانه سلحشوری نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در ۱۴ شهریور ماه سال ۱۳۹۷ یافت: «آب ناسالم، ریزگردها و هوای نامطبوع، گرمای زیاد هوا و شرایط اقلیمی نامساعد همچنین بیکاری، فقر و گرانی باعث شده تا مردم در زندگی روزمره دچار مشکلات بسیار شوند و مجبور به ترک محل سکونت خود باشند. جمعیت استان خوزستان حدود چهار میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است که حدود ۱۰ درصد جمعیت این استان مهاجرت کرده اند.»
به مانند سایر نقاط کشور، هیچ گاه آمار دقیقی از سوی نهادهای حکومتی از تعداد رسمی کشته شدگان و نیز بازداشت شدگان در این استان منتشر نشد. اگر چه حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تاریخ ۵ آذر ۱۳۹۸ آمار بازداشت شدگان تا آن تاریخ را ۷۰۰۰ نفر اعلام نمود، اما برخی گزارش ها که توسط نهادهای حقوق بشری تهیه شده، آمار بازداشت شدگان فقط در استان خوزستان را بیش از ۱۰۰۰ نفر اعلام کرده اند، چرا که بنا به گفته شریعتی، استاندار خوزستان، تنها در «سه روز {نخست اعتراضات}در برخی شهرهای استان خوزستان ۱۸۰ نفر دستگیر شدند». بخش زیادی از معترضین بازداشت شده، در روزها و هفته های پس از اعتراضات شناسایی و دستگیر شدند.
آمار جانباختگان این اعتراضات نیز همانند بازداشت شدگان، متفاوت و مبهم است. مصطفی کواکبیان نماینده مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی در مصاحبه ای گفته بود که « در کمیسیون امنیت ملی به ما گفتند ۱۷۰ نفر ولی باید این آمار رسمی اعلام شود.». اما خبرگزاری رویترز، به نقل از منابعی در درون حکومت ایران، تعداد کشته شدگان حوادث آبان ماه را «حدود ۱۵۰۰ نفر» ذکر کرده که « دست کم ۱۷ نوجوان، حدود ۴۰۰ زن و همین طور تعدادی از نیروهای امنیتی و پلیس در میان کشته‌شدگان هستند.»
اما استان خوزستان بنا به برخی آمار، با بیش از ۲۳۱ تن کشته، جزو استان های «ویژه» بوده است. رحمانی فضلی، وزیر کشور جمهوری اسلامی در مصاحبه ای گفته بود که «اعتراضات اخیر در ۲۷ استان کشور اتفاق افتاده، اما در پنج استان کشور حالت “ویژه” پیدا کرده است.»
غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان، پس از انتشار گزارش رویترز، در مصاحبه ای گفته بود که «تعداد شهدای مردمی در حال بررسی است و طی امروز و فردا مشخص می‌شود.» اما این آمار تا هنگام تنظیم این گزارش، هنوز منتشر نشده است. مقامات مسئول تنها به ذکر آمار کلی متفاوت و یا متناقض با یکدیگر اعلام می‌کنند. آخرین مورد از این آمار کلی و بدون ذکر جزئیات توسط مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم، ارائه شده که تعداد کشته شدگان سراسر کشور را ۲۳۰ نفر اعلام کرده‌است.
