آیا قوه قضائیه به وعده عفو زندانیان سیاسی وفا می‌کند؟ اسامی ۱۲۵ زندانی سیاسی واجد شرایط عفو

۸ فروردین ۹۹- قوه قضائیه وعده داده است که برخی از زندانیان سیاسی با استفاده از عفو اخیر زندانیان آزاد خواهند شد. اکنون سؤال اصلی این است این وعده تا چه حد محقق خواهد شد؟

در حالی که عفو و تخفیف در پرونده‌های مالی، سرقت و مواد مخدر در موارد متعدد در ایران اجرا شده، قوه قضائیه و دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی تاکنون انعطاف بسیار کمی در مورد زندانیان سیاسی و عقیدتی از خود نشان داده‌اند. به نظر می‌رسد که «رأفت اسلامی» کم‌تر شامل حال کسانی می‌شود که نسبت به سیاست‌های «نظام» اعتراض داشته‌اند. با این حال جمهوری اسلامی، در عفو گسترده چهلمین سالگرد انقلاب ۵۷ و نیز عفو زندانیان پس شیوع گسترده ویروس کرونا صادر شد، برخی از زندانیان سیاسی را نیز از زندان آزاد کرده است.

 

در هفتم اسفند ۱۳۹۸، ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه طی بخشنامه‌ای خواستار تسهیل مرخصی زندانیان به مناسبت نوروز به مدت ۱۵ روز و امکان تمدید ۱۵ روزه آن شد. بر این اساس، به گفته سخنگوی قوه قضائیه ۸۵ هزار زندانی، که نیمی از «زندانیان امنیتی» را نیز شامل می‌شد، به مرخصی آمده‌اند. در میان زندانیانی که در آستانه نوروز به مرخصی آمده یا آزاد شده‌اند، نام برخی از زندانیان سیاسی نیز به چشم می‌خورد؛ نازنین زاغری، شهناز اکملی و شمار زیادی از دراویش گنابادی از جمله زندانیان سیاسی‌ای هستند که آزاد شده و یا به مرخصی آمدند. البته این مرخصی شامل حال اغلب زندانیان سیاسی نشده است. 

 

همچنین در ۲۷ اسفند ۱۳۹۸، علی خامنه‌ای، رهبر حکومت ایران، طی نامه‌ای به رئیس قوه قضائیه با عفو تعداد زیادی از زندانیان موافقت کرد. بر پایه این نامه به طور کلی زندانیان امنیتی‌ای که محکومیت آن‌ها پنج‌سال حبس و کم‌تر باشد، در صورتی که تا ۲۸ اسفند ۱۳۹۸ یک سوم محکومیت خود را گذرانده باشند از زندان آزاد خواهند شد. حکومت ایران زندانیان سیاسی را در زمره زندانیان امنیتی دسته‌بندی می‌کند.

 

هنوز مشخص نیست که بحران کرونا چه تغییرات دیگری در ایران به وجود خواهد آورد. اما فشارهای مالی و انسانی وارده بر نظام سیاسی و قضائی به مرور تاثیرات خود را آشکار خواهد کرد. به ویژه وضعیت زندان‌های کشور که پیش از این نیز به دلیل تعداد زیاد زندانیان با بحران روبرو بوده، احتمالا تحت تاثیر شرایط جدید تغییر خواهد کرد.

 

 

ظرفیت کم، جمعیت زیاد

 

یکی از بحران‌های همیشگی ایران حجم بالای زندانیان است. اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندان‌ها در هفدهم شهریور سال ۱۳۹۵ طی سخنانی اعلام کرده بود که در ایران، سه برابر ظرفیت زندان‌ها، جمعیت زندانی وجود دارد. او ضمن انتقاد از نگاه حبس‌محور، گفته بود: «ما در دو سال گذشته حتی مواردی داشتیم که به دلیل نبود کفیل یا وثیقه، در یک روز ۳۷ هزار نفر به زندان معرفی شده‌اند.» اواسط اردیبهشت سال ۱۳۹۴ رضا محبوبی، معاون مرکز امور اجتماعی وزارت کشور نیز در گفتگو با خبرگزاری رسمی ایرنا فاش کرد که سالانه ۵۰۰ هزار نفر به زندان‌های کشور وارد می‌شوند. پنجم تیر سال ۱۳۹۵ محمدعلی پورمختار، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز اعلام کرده بود که «در حال حاضر حدود ۴۰۰ هزار زندانی کشور در فضایی با ظرفیت ۱۴۰ هزار نفر نگهداری می شوند.» 

 

آمار بالای زندانیان زمانی خود را بیش‌تر نمایش می‌دهد که وضعیت ایران را با سایر نقاط جهان و همین‌طور با وضعیت کشور قبل از انقلاب سال ۵۷ مقایسه کنیم. بنا بر پیش از انقلاب، ایران با جمعیت حدود ۳۶ میلیون نفر، ۱۰ هزار زندانی داشته است اما در حال حاضر این تعداد از ۲۰۰ هزار نفر فراتر رفته است. یعنی در حالی که جمعیت کشور بیش از دو برابر شده، جمعیت زندانیان ۲۰ برابر افزایش داشته است.

مقایسه آمار زندانیان ایران با سایر نقاط دنیا نیز نشان می دهد که وضعیت ایران از این نظر بسیار نامناسب است. ایران به لحاظ تعداد زندانیان در میان کشورهای دنیا در رتبه نهم قرار دارد. 

 

همچنین ایران به لحاظ تعداد زندانی نسبت به جمعیت کشور با تعداد ۲۹۴ زندانی در هر ۱۰۰ هزار نفر، در جایگاه سی و هفتم در میان کشورهای دنیا قرار دارد. البته مسئولان قضائی کشور مدعی کاهش این آمار پس از «عفو رهبری» در سال ۱۳۹۷ هستند. حسین پورمند مدیر کل قضایی و اجرای احکام سازمان زندان‌های کشور در سخنرانی خود در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۹۸ گفته است که این آمار به ۲۳۳ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر کاهش پیدا کرده است.

 

عفو زندانیان همواره در جمهوری اسلامی به عنوان یک روش چندمنظوره مورد استفاده قرار گرفته‌ و ضمن این که ظاهر مناسب‌تری از حکومت برای مردم ترسیم می‌کند، می‌تواند راهی باشد برای کاهش آمار زندانیان؛ راهکاری که به ویژه اخیراً بیش‌تر مورد توجه دستگاه قضایی قرار گرفته شده است. هرچند که به عقیده برخی از کارشناسان قوانین نامناسب جزائی و مشکلات اقتصادی ایران سبب می‌شود که مجدداً تعداد زندانیان افزایش یابد.

 

اطلاعاتی که اطلس زندان‌های ایران در سال‌های گذشته جمع‌آوری کرده نیز نشان می‌دهد که علاوه بر این‌که تقریبا جمعیت تمامی زندان‌های ایران به مراتب از ظرفیت اسمی زندان‌ها بیش‌تر است، زندان‌های ایران از مشکل جدی کمبود امکانات پایه‌ای نیز رنج می‌برند. بهداری‌های زندان‌ها، تغذیه، سرویس‌های بهداشتی، حمام، بندهای نامناسب به خصوص بندهای تنبیهی و قرنطینه، در اغلب زندان‌های ایران در وضع بسیار نامناسبی به سر می‌برند.

اتحاد برای ایران پیش‌تر با انتشار گزارش تفضیلی «وضعیت زندگی در زندان‌های ایران» بر بحران بهداشت در زندان‌ها تاکید کرده بود. داده‌های جمع‌آوری‌شده اطلس زندان‌های ایران نیز نشان می‌دهد که اغلب زندان‌های ایران، فاقد حداقل‌های رعایت بهداشت هستند. اطلس زندان‌های ایران اسامی ۳۹۵ زندانی سیاسی را جمع‌آوری کرده که در چهار سال گذشته در زندان بوده‌اند و حکومت از ارائه خدمات درمانی موثر به آن‌ها امتناع کرده است.

اعضای خانواده ۲۶ زندانی سیاسی اوایل اسفند ماه با انتشار نامه‌ای سرگشاده خواستار مرخصی زندانیان تا پایان بحران شده بودند. آن‌ها در نامه خود نوشته بودند: «با توجه به اخبار نگران‌کننده در مورد شیوع ویروس کرونا در زندان‌های کشور و نظر به اینکه زندانیان ضمن عدم برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی مناسب و قابل قبول، به دلیل زندگی جمعی و تنگاتنگ به شدت در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند، ما جمعی از خانواده‌های زندانیان سیاسی به منظور جلوگیری از وقوع یک فاجعه انسانی خواهان آزادی یا حداقل مرخصی قابل قبول زندانیان تا پایان دوران بحران هستیم.» همچنین خانواده فعالین سیاسی‌ای که در رخدادهای مربوط به «بیانیه ۱۴ نفر» بازداشت شده‌اند نیز در نامه‌ای از مسئولین حکومت خواستند که «هرچه سریع‌تر نسبت به آزادی یا مرخصی زندانیان سیاسی و عادی (به ویژه زنان زندانی) اقدام عاجل نموده، و کلیه زندان‌های کشور را فورا قرنطینه نمایند.»

 

 

عفو سال ۹۷

 

بهمن سال ۹۷، ابراهیم رئیسی، رئیس جدید قوه قضائیه تلاش کرد که عفو گسترده‌ای را طراحی کرده و از جمعیت زندانیان بکاهد. به گفته حسین پورمند این عفو سبب تخفیف در مجازات ۱۰۲ هزار نفر و آزادی ۶۱ هزار نفر از زندانیان شد. عفو سال ۱۳۹۷ اما تاثیر چندانی بر وضعیت زندانیان سیاسی نداشت. این قانون شامل جرایم امنیتی که محکومیت آن‌ها بیش از یک سال بود نشد.

 

عفو سال ۹۸

 

عفو سال ۱۳۹۸ گسترده‌تر از معمول است و به گفته سخنگوی قوه قضائیه این عفو سبب آزادی ۱۰ هزار زندانی خواهد شد که نیمی از آن‌ها «زندانیان امنیتی» هستند. اگر این عفو به درستی اعمال شود، تمامی زندانیان سیاسی‌ای که محکومیت آن‌ها کم‌تر از پنج سال حبس بوده و یک سوم مدت محکومیت خود را سپری کرده‌اند، از زندان آزاد خواهند شد. بر پایه اظهارات آقای اسماعیلی این عفو به آزادی پنج هزار زندانی امنیتی منجر خواهد شد. مشخص نیست که دخالت‌های نهادهای امنیتی تا چه میزان این عفو را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

 

اطلس زندان‌های ایران لیستی از زندانیان سیاسی‌ای که شرایط بهره‌مندی از این عفو را دارند تهیه کرده و خبرهای آزادی آن‌ها را در روزهای آینده پیگیری خواهد کرد. بر این اساس حداقل ۱۲۵ زندانی سیاسی (شامل افرادی که در حال حاضر در مرخصی به سر می‌برند) باید از زندان آزاد شوند. 

 

اسامی این زندانیان در جدول ذیل آمده است. اطلس زندان‌های ایران تأکید می‌کند که با توجه به عدم شفافیت دستگاه قضائی و خودداری نظام‌مند جمهوری اسلامی از ارائه اطلاعات درباره زندانیان سیاسی، ممکن است که این لیست کامل نباشد. و یا اینکه برخی از آنها آزاد شده اما خبر آن منتشر نشده‌است.

 

این لیست بدون احتساب کسانی نوشته شده که با فرض «مجرمیت» و احتساب حداکثر مجازات مصرح در قوانین جمهوری اسلامی می‌بایست به حداکثر پنج سال حبس محکوم شوند، اما حبس‌های طولانی‌تری برای آن‌ها صادر شده است.

 

 

نام و نام خانوادگی میزان محکومیت استان  توضیحات
محمود براتی گودرزی ۳ سال لرستان با توجه به بیماری آقای براتی بر اساس بند ۶ بخشنامه این عفو شامل وی می شود
گوران قربانی ۵ ماه  کردستان 
محمد پاکدل ۱ سال  تهران
برزان محمدی ۳ سال و ۶ ماه  تهران
سعید خموشی ۵ سال  تهران
امین ماسوری ۱ سال  لرستان
واحد بهبهانی ۵ سال  آذربایجان غربی
محمد حجازی‌‌فر ۱ سال و ۲ ماه تهران
ٰبهروز صادقی علیایی ۵ سال  تهران
مهدی ابدالی ۱ سال  کرمانشاه
علی‌رضا آزادروش ۵ سال تهران
آرمین سورانی ۲ سال  تهران
بشیر پیرماوانه ۴ سال  آذربایجان غربی
حامد آیینه‌وند ۵ سال  تهران
کیانوش عباس‌زاده نامشخص  تهران احتمالا حکم وی کمتر از پنج است و در این حالت این عفو شامل وی خواهد شد
عبدالحسین عرفانی خانقاهی ۳ سال خراسان رضوی
فرنام فرهنگ ۵ سال  تهران
سهراب بهرامی ۴ سال کردستان
رضا اسماعیلی ۱ سال  آذربایجان غربی

 

ابراهیم نوری ۱ سال و ۶ ماه  آذربایجان شرقی
بابک مرادی ۵ سال  تهران
امین صفاری نامشخص تهران احتمالا حکم وی کمتر از پنج است و در این حالت این عفو شامل وی خواهد شد
هوشیار شعبانی ۷ ماه  کردستان
صادق قیصری ۵ سال  تهران
سعید سلطان‌پور ۵ سال  تهران
محمد بنازاده امیرخیزی ۵ سال  تهران
فرهاد میثمی ۵ سال  تهران
مهدی امیری‌نژاد قاسمی ۲ سال  اردبیل
احمد شاهد ۱ سال ایلام
مجید آذرپی ۵ سال  تهران
زهرا زارع سراجی ۲ سال  تهران
فرشاد عباسی ۵ سال  آذربایجان غربی
باقر سلمانیان ۲ سال تهران
پیمان دمشقی ۶ ماه  البرز
رها احمدی ۲ سال  تهران
علی ستوده ۱ سال  کردستان 
کیوان زارع ۱ سال  آذربایجان غربی
سامان ربانی ۳ ماه  کردستان

 

رسول شکری ۳ ماه  آذربایجان غربی
مهران اصغرزاده ۵ سال  تهران
حسن شکری ۳ ماه  آذربایجان غربی
کامران درویشی ۵ سال  آذربایجان غربی
عصمت سلحشور ۵ سال  آذربایجان غربی
محمدقلی سیفی ۶ ماه آذربایجان شرقی
علی فتوحی ۱ سال  تهران
رسول ایور ۱ سال  کردستان
سجاد سالاروند ۱ سال  تهران
محمدرضا فتحعلی‌زاده ۱ سال  تهران
علی‌اصغر خدابنده‌لو ۶ ماه  تهران
مرتضی بخشی‌زایی ۶ ماه  تهران 
مصطفی جلال ۲ سال  تهران
غلام‌رضا مرادی ۱ سال  تهران
کیوان مکرمی ۱ سال  آذربایجان غربی
مبین مرادی ۶ ماه  کرمانشاه
حیدر تیموری ۵ سال  تهران
مجید اسدی ۵ سال  البرز
شهاب اکبری نامشخص تهران احتمالا حکم وی کمتر از پنج است و در این حالت این عفو شامل وی خواهد شد
نیما صفار سفلایی ۸ ماه  گلستان

 

امیر رامین‌فرد ۲ سال  آذربایجان شرقی
احسان ملک‌محمدی ۵ سال  تهران
اسماعیل رشیدی ۵ سال  البرز
بهمن صالحی ۴ سال خراسان جنوبی در صورتی که سن آقای صالحی بالاتر از ۷۰ سال باشد، این عفو شامل وی خواهد شد
حسن گلوانی ۵ سال  آذربایجان غربی
محمد ریاضت ۲ سال  البرز
امیرعلی مرادی ۲ سال البرز
عبدالرضا میرآقاسی ۲سال  تهران
احمد امین‌پناه ۵ سال  کردستان
ناهید بهشید ۲ سال و ۶ ماه  تهران 
سعید گودرزی نامشخص تهران احتمالا حکم وی کمتر از پنج است و در این حالت این عفو شامل وی خواهد شد
کامران موسی‌زاده ۳ سال  آذربایجان غربی
مهدی طلوعی‌دل ۲ سال  تهران
علی عبادی ۵ سال  قم 
محمدامین شیلان‌آبادی ۴ سال  آذربایجان غربی
فاروق شارویرانی ۴ سال  آذربایجان غربی
حمیدرضا رحمتی ۱ سال و ۶ ماه اصفهان
ماهرخ قنبری ۱ سال  البرز
پیمان کوشک‌باغی ۵ سال  البرز
فاطمه باختری ۱ سال  تهران

 

حسین آرنگ ۵ سال  سمنان
نگین قدمیان ۵ سال  تهران
محمدامین پیغامی ۴ سال  آذربایجان غربی
بهروز زارع ۲ سال  تهران
شعیب اسماعیلی نامشخص تهران احتمالا حکم وی کمتر از پنج است و در این حالت این عفو شامل وی خواهد شد
پیام شکیبا ۵ سال  تهران
پیمان میرزاده ۴ سال  آذربایجان غربی
عبدالله اسماعیلی ۵ سال تهران
مصطفی برومند ۵ سال  خراسان رضوی
بهنود پوررستمی ۵ سال تهران
اکبر بیرانوند ۵ سال  تهران
رضا سیگارچی ۵ سال تهران
علی بهادری ۵ سال  تهران 
علی‌رضا لک ۵ سال تهران
رضا یاوری مطلق ۵ سال  تهران
مهدی ایزدپناه ۵ سال  تهران
بابک تقیان ۵ سال  تهران
محمدرضا درویشی ۵ سال  تهران
محمد خاطری ۹ ماه  کردستان
رضا خجسته ۳ سال و ۹ ماه  آذربایجان غربی

 

امیر ستاری روف ۵ سال  آذربایجان شرقی
محمد میرزایی ۵ سال  آذربایجان غربی
رویین عطوفت ۵ سال  تهران
فرهاد عبدصالح ۵ سال  تهران
رحیم محمودی‌آذر ۵ سال  آذربایجان غربی
آرش مهین جعفرآبادی ۳ سال  خراسان رضوی
خلیل شاهی ۳ سال  آذربایجان غربی
آرمان غفوری ۱ سال  کردستان
مهدی محمودی ۱ سال  تهران
بهزاد همایونی  ۵ سال تهران او جانباز جنگ ایران و عراق است به همین دلیل عفو مربوطه شامل حال وی می شود
مسعود کاظمی ۲ سال  تهران
حمید کاشانی  ۲ سال  تهران
حسین پسندیده  ۱ سال  تهران
واحد خلوصی درخشان ۵ سال  البرز
پروین محمدی ۱ سال  البرز
مهرداد محمدنژاد  ۲ سال  تهران
نازنین زاغری ۵ سال  تهران
محمدرضا معمارصادقی ۱ سال  تهران
یوسف آریان‌مهر ۱ سال  تهران

ایمان مهدی‌پور دهکردی
۱ سال  تهران

 

ماشاالله پسرکهن ۳ سال  تهران با توجه به بیماری آقای پسرکهن بر اساس بند ۶ بخشنامه این عفو شامل وی می‌شود
جعفر مشکینی مصرکانلو ۱ سال  آذربایجان غربی
محمد کریمی ۱ سال  تهران
صالح ملاعباسی ۱۰ ماه  آذربایجان شرقی
رحیم غلامی ۱ سال  اردبیل
محمد ابوالحسنی ۲ سال  تهران
وحید قدیرزاده ۲ سال  تهران