۳۰ فروردین ۹۹- مخالفت نهادهای امنیتی مانع بهره‌مندی سه فعال حقوق بشر زندانی، نرگس محمدی، نسرین ستوده و آتنا دائمی از حق مرخصی است.
ویروس کرونا و سرعت انتشار و میزان دربرگیری آن، تمام جهان را با بحرانی به‌شدت خطرناک و فراگیر روبه‌رو کرده است. در این میان نقش دولت‌ها، نقشی بسیار تعیین‌کننده و حیاتی است. اولویت آنها نجات جان شهروندان خود است و در چنین شرایط وخیمی نباید بین شهروندان تفاوتی قائل شد.
برخی از این شهروندان، زندانیانی هستند که دوره محکومیت خود را می‌گذرانند و حق مسلم آنان است تا مانند یک شهروند عادی از خدمات بهداشتی و پیشگیرانه برخوردار باشند و دولت‌ها موظف به ارائه این خدمات به زندانیان هستند.
در ایران اما وضع به‌گونه دیگری است. همانطور که رویارویی با این ویروس همه‌گیر با غفلت‌های عامدانه و ناکارآمدی‌هایی درباره شهروندان ایران شروع شد، این غفلت درباره زندانیان نیز صورت گرفت و زندگی بسیاری از آنها را به مخاطره انداخت.
بسیار از حقوق‌دانان، وکلای مدافع و خانواده‌های زندانیان و به‌ویژه زندانیان سیاسی با بحرانی شدن وضعیت کرونا در کشور خواستار آزادی زندانیان شدند و شماری از زندانیان نیز در این شرایط آزاد شدند اما آزادی برخی از زندانیان در ایران همچنان متوقف مانده و رگه‌هایی از لجبازی و انتقام‌جویی در برخورد با آنان دیده می‌شود.
با اینکه مسئولان قضایی و سخنگوی قوه قضاییه در مصاحبه‌های مطبوعاتی خود سخن از آزادی زندانیان سیاسی به‌دلیل شیوع ویروس کرونا در زندان‌ها به‌میان می‌آورند اما همچنان شاهد ادامه حبس این زندانیان هستیم و هیچ گشایش و تغییری در وضعیت آنان به‌وجود نیامده است.
در این میان وضعیت زندانیان سیاسی زن، بسیار بحرانی‌تر و دشوارتر از سایر زندانیان در ایران است. سه فعال حقوق بشر زندانی نسرین ستوده، نرگس محمدی و آتنا دائمی، به رغم شیوع کرونا همچنان در زندان به‌سر می‌برند و هیچ گشایشی در وضعیت آنان حاصل نشده است.
همانطور که اشاره شد، در هفته‌های گذشته، خانواده زندانیان سیاسی و بسیاری از سازمان‌های حقوق بشری، خواستار آزادی یا اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی شده‌اند، اما قوه قضاییه تاکنون تنها با مرخصی تعداد محدودی از زندانیان سیاسی موافقت کرده است.
اعتصاب غذای نسرین ستوده
نسرین ستوده، وکیل دادگستری و فعال حقوق‌بشر محبوس در زندان اوین، در تاریخ ۲۶ اسفندماه ۹۸ با انتشار بیانیه‌ای در اعتراض به “عدم موافقت با مرخصی زندانیان سیاسی با وجود شیوع گسترده کرونا” در به اعتصاب غذا زده بود. او که به همراه ناهید بهشید، از هواداران موسوم به “عرفان حلقه” و دیگر زندانی زن محبوس در این زندان؛ دست به اعتصاب غذا زده بود، در نامه اعتراضی خود نوشته بود: «از آنجا که کلیه مکاتبات حقوقی و قضایی جهت یادآوری ضرورت آزادی زندانیان بی‌پاسخ مانده است، این‌جانب با اقدام به اعتصاب غذا به عنوان آخرین راه چاره یک زندانی، درخواست خود را مبنی بر آزادی زندانیان سیاسی مجددا اعلام می‌دارم.»
در همین باره، رضا خندان، همسر نسرین ستوده در مصاحبه ای پیرامون اعتصاب غذای همسرش گفته بود: «زندانیان سیاسی مسئله‌شان با زندانیان غیرسیاسی فرق می‌کند. اصل بر این است که زندانیان غیر سیاسی شاکی خصوصی دارند، جرمی مرتکب شدند و تاوانی پس می‌دهند و طبیعی است که در این شرایط ممکن است قوه قضائیه با آزادی آنها موافقت نکند، اما تامین و تضمین سلامت آنها در ارجحیت است و باید سلامت همه زندانیانی که به هر دلیلی مرخصی نمی‌روند تامین شود. اما زندانیان سیاسی، زندانیان عقیدتی، فکری، منتقد و فعالان حقوق بشر، افرادی هستند که از بخشی از سیستم یا کل سیستم انتقاد کردند یا مطلبی نوشته‌اند و صرفا نظرات‌شان را اعلام کرده‌اند و نهایتا ممکن است این نظرات را به شکل تجمعاتی که در تمام دنیا قانونی است و این حق را دارند، از آزادی بیان‌شان استفاده کردند گفته باشند. بنابراین این که بگویند این‌ها مجرم هستند، نه از نظر خودشان قابل قبول است، نه از نظر دیگران.»
نسرین ستوده، چند روز بعد و پس از آزادی ناهید بهشید از زندان، به اعتصاب غذای خود پایان داد. اما مسئولین نسبت به درخواست آزادی برای خانم ستوده هیچ پاسخی ندادند.
هفته گذشته، رضا خندان پس از ملاقات با همسرش در زندان، در فیسبوک خود نوشت: «در حالی که جهان با اپیدمی گسترده ویروس کرونا، درگیر است و برای کاهش تلفات آن مبارزه می‌کند؛ حاکمان در ایران بی‌توجه به مسئولیت خود در حفظ جان شهروندان و مهار ویروس، همچنان سرگرم سرکوب منتقدان و ادامه زندانی کردن آنها هستند.»
آقای خندان در پی نوشت مربوط به عکسی که با فرزندانش پس از ملاقات با همسرش گرفته بود، از بیم ها و دشواری های ملاقات با زندانیان در دوران کرونا نوشت و افزود: «رفتن به ملاقات به دلیل خطر ویروس، بسیار سخت‌تر از قبل شده است ریسک ابتلا در آنجا بسیار بالاست اما خانواده‌ها نمی‌توانند عزیزانشان بدون ملاقات و ارتباط رها کنند.»
از سوی دیگر، انتشار این عکس هم در فضای مجازی، با واکنش های مختلفی از سوی کاربران همراه شد.
#نسرین_ستوده#Taheri_Movement
رضاخندان همسرنسرین ستوده:
باانتشار متنی درصفحه فیسبوک خود می‌گوید،باوجودشیوع گسترده ویروس کرونا درزندان های ایران ودرخواست آزادی زندانیان سیاسی،امنیتی،عقیدتی،ازسوی نهادها وسازمانهای حقوق بشری،
“قوه قضائیه” جلوی مرخصی و آزادی موقت زندانیان را گرفته. pic.twitter.com/mNZtgI6sa7— در پی رحمانیت.. (@shapoor1967) April 14, 2020
فقط یک مادر میتواند درکی از این دو تصویر داشته باشد! فرزندان نسرین ستوده همچنان در آرزوی آزادی مادر و عکسی که امروز پس از ملاقات در زندان گرفته شده است! pic.twitter.com/WoUkLpfydw
— belack_mehdi (@belack_mehdi) April 14, 2020
وضعیت خطرناک نرگس محمدی
دیگر زندانی محبوس که این روز بیم جان او می‌رود، نرگس محمدی، فعال مدنی و نایب رئیس کانون مدافعان حقوق بشر است. نرگس محمدی که سال هاست در پی فشارهای روانی و فیزیکی دوران بازداشت و بازجویی، از بیماری های مختلف در رنج است، در سوم دی ماه سال گذشته و پس از تحصن در اعتراض به کشتار معترضان در خیابان ها، از زندان اوین «با آزار و ضرب و شتم» به زندان زنجان منتقل شد.
غلامرضا ضیائی، رئیس زندان اوین با فریب و به بهانه «ملاقات فوری با وکیل»، خانم محمدی را از بند خارج کرده و به همراه ماموران زندان و ماموران اطلاعاتی، با ضرب و شتم سوار آمبولانس می کنند و نهایتا وی را به زندان زنجان منتقل کرده بودند.
دست نرگس محمدی در حین مقاومت در برابر این زورگویی با شیشه پنجره بریده می‌شود و در تمام مدت انتقال او به زندان زنجان ماموران بر همین دست خونین دستبند زده بودند.
در دی ماه گذشته، یک منبع آگاه به اطلس زندان‌های ایران گفته بود که «خانم محمدی پیشتر در سال ۱۳۹۱ نیز به زندان زنجان تبعید شده بود، اما پس از یکماه وضعیت جسمی او به قدری وخیم شد که بیم مرگ او در زندان می‌رفت و نهایتاً پس از انتقال به بیمارستان و گزارش پزشکی قانونی در مورد عدم تحمل کیفر، از زندان آزاد شد.»
نرگس محمدی با انتشار نامه ای ۴ صفحه ای، به شرح بخشی از ماجرا پرداخت و افزود: «برای بریدن صدای من نظام جمهوری اسلامی ایران از هیچ اقدام خشونت‌آمیز، از زندان و حبس‌های طولانی تا ندیدن فرزندانم و حتی قطع تماس‌های تلفنی و نشنیدن صدایشان و ضرب و شتم و تبعید و توهین و حتک حرمت دریغ نمی کند. رییس زندان تهدید می کرد که تو فکر می کنی هر چه بخواهی، می توانی بگویی! حالا نشانت می دهیم.»
همچنین عذرا بازرگان، مادر نرگس محمدی درباره وضعیت زندان زنجان می نویسد:«با توجه به شیوع کرونا ،چگونه نگران سلامت نرگس نباشم؟ در زندانی که تردد زندانی مواد مخدر روزانه است. حتی مواد ضدعفونی کننده را به خرچ زندانی نمی خرنند. همه ظروف در گودال سیمانی در داخل حمام زندان شسته می شود. البته سلامت همه برای من مهم است.»
در نامه ای که خانم بازرگان خطاب به ابراهیم رئیسی نوشته بود، به جراحات وارده در پی اعمال خشونت ماموران زندان و شخص ضیائی اشاره شده است: “من خودم ۲۰ جای کبود در بازو و پاهای وی مشاهده کردم اما مقامات مربوطه اجازه نداده اند که پزشکی قانونی گزارش ضرب و شتم نرگس را به ما بدهد.”
شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل نیز در یادداشتی گفته بود که «وزارت اطلاعات قصد کشتن نرگس محمدی را دارد.»
هفته گذشته، عذرا بازرگان به نقل از دخترش گفت که «چند شب پیش بعد از ساعت خاموشی شاهد خودزنی هولناکی بودیم. شب های بعد شاهد تهدید زندانیان توسط یک زندانی دیگر با تیزی بودم که روی پوست گردن و دست بچه ها می کشید و می گفت می خواهد دو سه نفر را بزند. این خانم همان زندانیست که پیشتر من را نیز تهدید جانی و جنسی کرده بود.»
روایت فوق بخشی از وضعیت وخیم زندان های در کشور است. بنا به گفته خانم محمدی، زندان زنجان حتی از کوچکترین امکانات بهداشتی، ورزشی و آموزشی محروم است!
در آخرین اظهار نظر، محمود بهزادی راد وکیل نرگس محمدی، از رد درخواست اعطای مرخصی و آزادی مشروط موکلش خبر داد. آقای بهزادی افزوده که : «جسمانی و روحی خانم محمدی را وخیم عنوان است زیرا چند شب پیش یک زندانی به اتهام ۳ فقره قتل در آنجا به سر می‌برد و در آستانه اجرای حکم اعدام قرار دارد، موکل بنده را در حضور ۱۴ زندانی دیگر، تهدید جانی کرده است. موکلم وضعیت روحی وخیمی دارد و شبها را با ترس از دست دادن جان خود، صبح می‌کند.»
جان آتنا دائمی در خطر است
حسین دائمی، پدر آتنا دائمی دیگر زندانی سیاسی نیز که مقام‌های قضایی و امنیتی با مرخصی او مخالفت کرده‌اند، در صفحه توییتر خود نوشت: «با شیوع موج دوم ویروس کرونا و عدم امکانات پزشکی و بهداشتی در زندان، دخترم آتنا و دیگر زندانیان در خطر ویروس کرونا قرار دارند، و جان فرزندان ما در خطر است و باید فوراً آزاد شوند.»
#جان_زندانیان_درخطره
باشیوع موج دوم ویروس کرونا وعدم امکانات پزشکی وبهداشتی درزندان جان دخترم آتناودیگرزندانیادر خطرویروس کرونا قراردارد،جان فرزندان ما درخطره وباید فوراً آزادشوند،#آتنا_دائمی #زندانی_سیاسی @AtenaDaemi pic.twitter.com/kUAiInlRsD
— حسین دائمی (@hoseyndaemi) April 13, 2020
در شرایطی که کشور با بحران کرونا روبروست و از سوی دیگر نگرانی های فراوان پیرامون وضعیت زندان محبوس در زندان های کشور شدت گرفته است، خانواده آتنا دائمی، از تشکیل پرونده ای تازه برای این فعال مدنی در ارتباط با حمایت از کشته‌شدگان اعتراض‌های سراسری آبان‌ماه، خبر داده اند.
انیسه دائمی با اشاره به این پرونده و احضار خواهرش برای حضور در دادگاه گفت که «سرعت پیگیری این پرونده آن‌قدر بالا بود که حتی اجازه ندادن که وکیل آتنا پرونده آتنا رو بخونه حتی برای همین اعزام هم ابلاغیه‌ای صادر نشده و به سرعت دادگاه تشکیل شده، توی این شرایط بحرانی کشور این عجله به چه علتیه؟»
عدم موافقت با مرخصی این فعال مدنی در حالی است که او نیز به مانند نرگس محمدی از برخی عوارض بوجود آمده از دوران زندان و بازجویی و حبس در رنج است.
در اعتراض به عدم اعطای مرخصی به متهمین امنیتی – سیاسی از یکسو، و اعطای مرخصی به متهمین با جرائم کلان اقتصادی از سوی دیگر، توسط مقامات جمهوری اسلامی شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل می گوید: «ما در روزهای اخیر شاهد این هستیم که دختر آقای نعمت‌زاده (از اعضای پیشین کابینه دولت اصلاحات و دولت حسن روحانی) یعنی شبنم نعمت‌زاده که به جرم احتکار دارو و اختلاس به ۲۰ سال حبس محکوم شده، میتواند از حق مرخصی استفاده کند یا در نمونه دیگر، حسین فریدون، برادر رئیس جمهوری ایران که به اتهام اختلاس در دادگاه به شش سال حبس محکوم شده به مرخصی اعزام شده است اما زندانیان سیاسی همچون نرگس محمدی و نسرین ستوده همچنان از مرخصی محروم مانده‌اند.»
وضعیت بهداشتی زندان های کشور، وخیم گزارش شده است. «میم» که در زندان قرچک ورامین زندانی بوده و به تازگی به مرخصی آمده، به خبرآنلاین گفته که «زنان زندانی، مریض و غیر مریض همه با هم در سلول‌هایشان نگهداری می‌شدند، قیمت مایع دستشویی تا ۷۵ یا بعضا تا ۱۰۰ هزار تومان فروخته می‌شده، وسایل ضد عفونی مثل ماسک و دستکش در اختیار زندانی‌ها نبوده و قرنطینه معنایی نداشته است.»
گلرخ ایرایی، فعال حقوق بشر؛ از جمله زندانیانی است که در قرچک ورامین در حال سپری کردن دوران ۶ ساله حبس خود در این زندان است.
«میم» در ادامه شرح وضعیت زندان قرچک می گوید که «بعد از شیوع کرونا امکانات خاص بهداشتی در اختیار زندانیان قرار داده نشده است. ما ۱۸۶ نفر در یک بند بودیم که به وسیله تخت کابین‌بندی شده بودیم. به ما حتی دستکش و ماسک هم داده نشد، حتی سربازان هم ماسک و دستکش نداشتند.»
با این حال اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندان‌ها گفته بود که «هر زندانی حتی اگر به خاطر سرماخوردگی تب کرده بود، جداسازی شده تا مبادا این تب علائم مشترک با کرونا باشد و به همین خاطر در رابطه با بیماری کرونا، حتی یک مورد فوتی در زندان‌ها نداشتیم.»
با این حال گزارش ها از مرگ حداقل ۹ زندانی بر اثر ابتلا به کرونا حکایت دارد. اسفندماه سال گذشته، اطلس ایران گزارش داده بود که ۲۰ زندانی فشافویه به ظن ابتلاء به کرونا در بیمارستان یافت آباد قرنطینه شدند.
امید مرادی، وکیل تعدادی از زندانیان زن محبوس در قرچک ورامین با اشاره به جمعیت ۲۰۰۰ نفری این زندان می گوید: «بعضی از زندانی‌ها کف زندان می‌خوابند که خودش میتواند یکی از عوامل شیوع ویروس کرونا باشد. تعداد زندانیان در سالن‌ها و سلول‌ها زیاد است و همین باعث می‌شود اگر کسی مبتلا باشد وضعیت خطرناکی در زندان‌ها رخ دهد. حتی معتادانی که وضعیت بدی دارند از دیگر زندانیان جدا نمی‌شوند. به دلیل کمبود جا قرنطینه به صورت جدی اعمال نمی‌شود. فروشگاه‌های زندان لوازم بهداشتی محدودی را در اختیار زندانی‌ها قرار می‌دهند که شامل یک قطعه صابون و یک پودر رختشویی در ماه است که در شرایط عادی هم پاسخگوی نیازهای زندانی نیست.»
